تحقیق و توسعه(R&D)

معرفی واحد تحقیق و توسعه (R&D) در یک سازمان

تهیه و تنظیم:

دکتر علی کاکوان

واحد تحقیق و توسعه بخشی از کسب و کار است که مربوط به مطالعه ایده‌های جدید و برنامه‌ریزی محصولات جدید است. تحقیق و توسعه (Research and development) یا به اختصار R&D شامل اقدامات و فعالیت‌هایی است که شرکت‌ها برای نوآوری و معرفی محصولات و خدمات جدید انجام می‌دهند. تحقیق و توسعه اغلب اولین مرحله در روند توسعه کسب و کار است. R&D به یک شرکت امکان می‌دهد تا از رقبای خود پیشی بگیرد و جایگاه خود را در بازار تثبیت کند. شرکت‌ها در بخش‌ها و صنایع مختلف از توسعه و تحقیق استفاده می‌کنند. کارخانه ها و شرکت‌های فناور عموماً هزینه بسیاری را صرف واحد R&D می‌کنند؛ زیرا موجب پیشرفت چشمگیری در کسب و کار آنان می‌شود. اصطلاح توسعه و تحقیق بطور گسترده با نوآوری در شرکت‌ها، دولت و یا بخش عمومی و خصوصی مرتبط است. یک شرکت بدون برنامه‌های R&D ممکن است نتواند به تنهایی فعالیت کند و مجبور شود برای نوآوری و ادامه حیات خود به روش‌های دیگری مانند مشارکت و یا ادغام با شرکت‌های دیگر متوسل شود. شرکت‌ها و کسب و کارها از طریق R&D می‌توانند محصولات جدیدی را طراحی کرده و پیشنهادها و محصولات فعلی خود را نیز بهبود بخشند. واحد توسعه و تحقیق در یک شرکت از اکثر فعالیت‌های عملیاتی که توسط آن شرکت انجام می‌شود، مجزا است. R&D به طور معمول با انتظار کسب سود فوری انجام نمی‌شود، اما در عوض انتظار می‌رود که به سودآوری بلند مدت یک شرکت کمک بسزایی داشته باشد.

سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) فعالیت تحقیق و توسعه را به صورت زیر تعریف می‌کند: “تحقیق و توسعه، کار خلاقانه‌ای است که در یک چارچوب سیستماتیک سامان می‌یابد تا به دانش موجود در زمینة انسان، فرهنگ و جامعه بیفزاید و برای این دانش، کاربردهای تازه‌ای را ایجاد کند”.

واحد تحقیق و توسعه چیست؟

تحقیق و توسعه (R&D) که در کشورهای اروپایی به عنوان تحقیق و توسعه فناوری (RTD) نیز شناخته می‌شود، عموماً به فعالیت‌های نوآورانه‌ای اشاره دارد که توسط شرکت‌ها یا دولت‌ها در زمینه توسعه خدمات یا محصولات جدید و یا بهبود خدمات یا محصولات موجود انجام می‌شوند. تحقیق و توسعه اولین مرحله از توسعه خدمات جدید و یا فرآیند تولید را تشکیل می‌دهد. R&D با اکثر فعالیت‌های یک شرکت تفاوت دارد؛ زیرا سود فوری از آن حاصل نمی‌شود و عموماٌ ریسک بیشتر و بازدهی نامشخصی در سرمایه گذاری را به همراه دارد. فرآیندهای توسعه و تحقیق برای دستیابی به سهام بیشتر بازار از طریق بازاریابی محصولات جدید بسیار مهم هستند. همچنین زمانی که صحبت از نوآوری و توسعه محصول یا پیشرفت و بهبود فرآیندهای تولید به میان می‌آید نیز نقش بخش R&D بسیار حائز اهمیت است. بخش‌های دیگر مانند بخش فروش و بازاریابی ممکن است با مسائل و مشکلات بیرون از شرکت مواجه شوند و با اینکه شرح فعالیت‌های واحد تحقیق و توسعه از بخش‌های دیگر جدا است، اما کارکردهایی دارد که آن را با بخش‌های دیگر یک شرکت و یا یک سازمان مرتبط می‌سازد.  R&D برای شرکت‌ها به عنوان وسیله‌ای برای رشد و ترقی در آینده و حفظ ارتباط آن‌ها در بازار منتخبشان در نظر گرفته می‌شود. واحد تحقیق و توسعه شامل صرف هزینه برای منابع تحقیقاتی و آزمایشی به منظور تولید محصولات جدید یا توسعه روش‌های جدید انجام کارها است. R&D همچنین از تقویت محصولات و بهبود فرآیندهای موجود نیز پشتیبانی می‌کند. توسعه محصولات جدید مبتنی بر مفاهیم و الزاماتی است که از مرحله تحقیق و توسعه یک پروژه حاصل می‌شود. این امر شامل نمونه‌سازی یک محصول پیش از عرضه آن به بازارهای هدف است. بخش مهمی از فرآیند مرحله توسعه، اطمینان حاصل کردن از این است که محصول جدید می‌تواند نیازها و خواسته‌های مصرف کنندگان را برآورده سازد یا خیر.

انواع توسعه و تحقیق

نوآوری به عنوان یک اهرم کلیدی در کسب و کار، برای دستیابی به رشد پایدار و مزیت‌های رقابتی محسوب می‌شود. فعالیت‌های توسعه و تحقیق به یک شرکت این امکان را می‌دهد تا بتواند برای پیشرفت و ترقی در کار خود، نوآوری داشته باشد و ایده‌های مبتکرانه‌ای را خلق و اجرا نماید. سازمان دولتی بنیاد ملی علوم (NSF)، سه نوع مختلف از توسعه و تحقیق را معرفی کرده است، که در واقع مراحل مختلف فعالیت‌های توسعه و تحقیق هستند که به عنوان یک سیستم تحقیق خطی انجام می‌شوند. این تحقیقات به روش خاص خود برای یافتن نوآوری در کسب و کار و توسعه محصولات جدید با یکدیگر همکاری می‌کنند.

تحقیقات پایه: تحقیقات پایه معمولاً دارای اهداف، دانش و درک کاملی از یک موضوع هستند. تحقیقات پایه برای پیگیری پیشرفت دانش علمی انجام می‌شوند و اهداف تجاری خاصی ندارند. برای استفاده موثر و کسب سود از این نوع توسعه و تحقیق، باید به طور مداوم و مستمر توسط یک مجموعه تحقیقات انجام شود تا بتواند منابع کافی را برای حوزه فعالیتی خود بدست آورد.

تحقیقات کاربردی: تحقیقات کاربردی در جهت به دست آوردن دانش یا درک لازم برای تعیین ابزاری است که به وسیله آن می‌توان یک نیاز را شناسایی و برآورده ساخت. تحقیقات کاربردی همچنین تحقیقاتی هستند که برای دستیابی به دانش جدید با کاربرد تجاری خاص و با توجه به محصولات و فرآیندها انجام می‌شوند. از این نوع تحقیقات می‌توان در جهت توسعه محصولات جدید استفاده کرد.

توسعه تحقیقات: توسعه تحقیقات یک کار سیستماتیک است که با استفاده از دانش و مهارت‌های به دست آمده از تحقیقات یا تجارب عملی می‌تواند منجر به تولید محصولات و فرآیندهای جدید یا بهبود خدمات شود.

اهداف R&D

R&D روندی برای ایجاد فناوری جدید یا بهبود یافته است که می‌تواند مزایای رقابتی را در سطح کسب و کار، صنعت و یا کشور فراهم کند. در حالی که نتایج استفاده از توسعه و تحقیق می‌تواند بسیار درخشان باشد، اما روند پیاده‌سازی آن کمی پیچیده و پر مخاطره است. استفاده از R&D برای پیشرفت و توسعه هر کسب و کاری لازم و ضروری است. بدون توسعه و تحقیق نمی‌توان جایگاه مناسبی را در بازار هدف تثبیت کرد و از رقبا پیشی گرفت.

اهداف اصلی استفاده از R&D برای پیشرفت و توسعه کسب و کار عبارتند از:

• خلق ایده‌های جدید و مبتکرانه
• افزایش تولید و بهره‌وری
• بهبود کیفیت محصولات و خدمات فعلی (QA)
• ارائه محصولات و خدمات جدید (منحنی عمر محصول)
• کشف و درک نیازها و خواسته‌های بازار (QFD)

اهمیت R&D در کسب و کار

اجرا و مدیریت فعالیت‌های R&D در کسب و کار، مزایای فوق‌العاده‌ای را به همراه خواهد داشت. فعالیت‌های تحقیق و توسعه به طور کلی این امکان را فراهم می‌کند تا در یک سازمان محیطی ایجاد شود که فرآیندهای تولید محصولات، به دقت مورد نقد و بررسی قرار گیرند. بنابراین R&D می‌تواند انعطاف‌پذیری و توانایی افراد و یا مجموعه را در ادغام مفاهیم و توسعه فرآیندهای جدید افزایش دهد. از این رو R&D به شرکت ها این امکان را می‌دهد تا بتوانند خود را از طریق روش‌هایی کارآمد با تغییرات و نوسانات موجود در بازار تطبیق دهند. برخی از مزایای دیگر استفاده از R&D شامل موارد زیر است:

ثبت اختراع: از طریق توسعه فعالیت‌های R&D، شرکت می‌تواند محصولات جدیدی که تولید کرده است را ثبت اختراع کند. این امر می‌تواند به شرکت در دستیابی به مزیت‌های رقابتی پایدار کمک کند و شرکت را در موقعیت مطلوبی در بازار قرار دهد و بدین طریق می‌تواند میزان فروش خود را نیز افزایش دهد.

کاهش هزینه ها: شرکت می‌تواند از طریق فعالیت‌های R&D خود، در جهت کاهش هزینه‌های تولید و بهبود فرآیندهای تولید اقدام کند. همچنین می‌تواند از طریق توسعه و تحقیق، فرآیندهای کم هزینه‌تری را برای تولید محصولات خود ابداع کرده و آن‌ها را با قیمتی رقابتی‌تر در اختیار مشتریان خود قرار داده و بدین ترتیب حاشیه سود خود را نیز افزایش دهد.

سرمایه گذاری: هنگامی که یک مجموعه به دنبال جمع‌آوری بودجه است، فعالیت‌های R&D مدرک خوبی برای اثبات توانایی‌های شرکت به سرمایه‌گذاران بالقوه است. با نشان دادن اینکه شرکت از ساختارهای صحیحی برای نوآوری در تولید برخوردار است، می‌تواند به سرمایه‌گذاران ثابت کند که شرکت قابلیت‌های لازم و کافی را برای سرمایه‌گذاری دارد. سرمایه گذاران به دنبال سرمایه‌گذاری در شرکت‌هایی هستند که از رویکردهای فعال و پویایی برای مدیریت مشاغل خود برخوردار هستند.

استخدام افراد با استعداد: استعدادهای برتر نیز برای انجام کار به شرکت‌های نوآور مراجعه می‌کنند تا بتوانند مهارت‌های خود را نشان دهند و کارهای مهیج انجام دهند. یک شرکت با انجام فعالیت‌های موفق R&D می‌تواند افراد با انگیزه و با مهارتی را به سمت خود جذب نماید.

توسعه و تحقیق در قرن 21

اهمیت تحقیق و توسعه در میان عواملی که همه روزه به طور مستقیم با عملکرد اقتصادی خوب کشورها و شرکت های نوظهور قرن بیست و یکم در ارتباط است، بسیار مشهود و ملموس است. در هر شرکت خوب و باتجربه، تحقیق و توسعه برای تقویت اهداف تجاری اقداماتی را انجام می‌دهد و شرکت نیز با تولید محصولات بهتر و نوآورانه و بهبود فرآیندهای عملیاتی و ارائه مشاوره تخصصی به سایر شرکت‌ها و مشتریان می‌تواند به رشد اقتصادی چشمگیری برسد. هر صنعت و کسب و کار قدیمی و نوظهور باید دائماً در حال طراحی و گسترش دامنه محصولات خود باشد. این امر به دلیل تغییرات و توسعه مداوم فناوری و همچنین پیشرفت سایر رقبا و تغییر ترجیحات مشتریان بسیار ضروری است و بدون داشتن برنامه منسجمی از R&D امکان‌پذیر نخواهد بود.

لذا به عنوان جمع بندی نهایی می توان چنین بیان کرد که فرآیند R&D شامل اقدامات و فعالیت‌هایی است که شرکت‌ها برای نوآوری و معرفی محصولات و خدمات جدید انجام می‌دهند و لازم است برای پیشرفت در کسب و کار و تثبیت جایگاه خود در بازار از آن استفاده نمایند.

استقرار نظام تحقیق و توسعه

دستاوردهـای اجـرای نظام تحقیق و توسعه در یک مجموعه به شرح ذیل می باشد:

• استقرار نسل مناسب تحقيق و توسعه در سازمان انجام می شود
• سيستم هاي انگيزشي کارکنان واحد تحقيق و توسعه طراحی و قابل ارزیابی می گردد
• استراتژي های R&D با سازمان همسو می شود
• نظام مديريت پروژه هاي تحقيقاتي طراحي يا بهسازي می گردد
• ساختار تيم هاي تحقيقاتي تعريف و ساماندهي می شود
• سيستم مديريت منابع انساني کارکنان دانش محور بهسازي می گردد
• خلاقيت و نوآوري به شيوه اي علمي ارتقاء می يابد
• سيستم نظر سنجي از مشتريان و نحوه ارتباطات مناسب تحقیق و توسعه با واحد بازاريابي طراحي خواهد شد
• نمودار سازماني، شرح وظايف، فرم ها، آيين نامه ها، فرآيند ها و ارتباطات واحد تحقیق و توسعه و نحوه تعامل با سازمان طراحی و تدوین می گردد

شرح وظایف و خدمات واحد تحقیق و توسعه

فاز یک – مطالعات و آشنایی با فعالیت ها و محصولات سازمان با تأکید بر تحقیق و توسعه (R&D):

• بازدید از واحد صنعتی (بخش های تحقیقاتی، آزمایشگاه، تولیدی، بازاریابی، خدمات پس از فروش و فنی-مهندسی) و آشنایی با محصولات و چرخه عمر آن ها و سطوح فناوری جاری در سازمان
• آشنایی با توانمندی ها، روحیات، مهارت ها و تحصیلات منابع انسانی پژوهشگر، فناور و دانش آفرین سازمان
• آشنایی با سیستم های تشویق، تنبیه، حقوق، مزایا، جذب و پرورش پرسنل پژوهشگر، فناور و دانش آفرین در سازمان
• نحوه تعریف و مدیریت پروژه های تحقیقاتی و نحوه ارزیابی عملکرد آن ها
• آشنایی با ساختار سازمانی (چارت تشکیلاتی)، گردش کار، فرآیندها، ارتباطات میان سازمانی و شرح وظایف افراد به ویژه در حوزه تحقیق و توسعه
• آشنایی با نحوه تعامل برون سازمانی (پیمانکاران ، دانشگاه ها و مؤسسات تحقیقاتی) در حوزه پژوهش های صنعتی (برون سپاری تحقیق و توسعه)
• آشنایی با ارتباطات سازمانی میان واحدهای تحقیق و توسعه، تولید و بازاریابی و خدمات پس از فروش
• آشنایی با نحوه ارزیابی و انتخاب پروژه های تحقیقاتی صنعتی
• مصاحبه با مدیران ارشد با هدف شناسایی بلوغ فرهنگی تحقیق و توسعه در سازمان

فاز دو – طراحی، بهسازی و استقرار نظام تحقیق و توسعه(R&D) در سازمان:

الف – بهسازی و توسعه فرهنگ تحقیق و توسعه در سازمان: با برگزاری سمینارها و کارگاه های آموزشی، تحت عناوین پیشنهادی ذیل:

• ضرورت ها، نقش ها و جایگاه تحقیق و توسعه در سازمان
• مدیریت منابع انسانی دانش بنیان
• سازماندهی واحدهای تحقیق و توسعه
• بازاریابی و تحقیق و توسعه
• امکان سنجی (Feasibility Study) پروژه های تحقیق و توسعه
• مدیریت پروژه های دانش بنیان صنعتی

ب- طراحی و بهسازی ساختار و سازمان تحقیق و توسعه :

• تدوین سند محورهای راهبردی تحقیق و توسعه در سازمان (تأکیدات محوری و ضرورت های تحقیق و توسعه در سازمان)
• تشخیص و انتخاب نسل (Generation) مناسب تحقیق و توسعه
• طراحی و بهسازی چارت تشکیلاتی، مشاغل و شرح وظایف پرسنل تحقیق و توسعه
• تدوین آیین نامه و ملاحظات در ارتباط مؤثر با دانشگاه ها و نحوه تعامل با مراکز تحقیقاتی (با هدف توسعه زنجیره پژوهش)

ج- طراحی و بازنگری سیستم مدیریت منابع انسانی پژوهشگر صنعتی مستقر در واحد تحقیق و توسعه :

• شناسایی شاخص های ارزیابی عملکلرد و تهیه پیشنهادات بهسازی مدیریت انگیزشی (تشویق، تنبیه و …) ویژه پرسنل پژوهشگر صنعتی
• تدوین آیین نامه استخدامی و استانداردهای حداقلی در جذب منابع انسانی واحد تحقیق و توسعه همراه با ارائه آزمون های خلاقیت، هوش، هوش هیجانی (EQ) و …
• ارائه پیشنهادات برای بسترسازی و متناسب سازی محیطی با هدف ارتقاء بهره وری پرسنل تحقیق و توسعه (خلاقیت، نوآوری، انگیزش، دانش و …)

د – طراحی نظام مدیریت پروژه ها در واحد تحقیق و توسعه :

• آئین نامه و فرم های ارزیابی(امکان سنجی) و انتخاب پروژه های تحقیقاتی
• تهیه فرم های ثبت پروژه های در حال اجرا، خاتمه یافته و شکست خورده با هدف بهبود مدیریت دانش پروژه های تحقیقاتی
• تهیه فرم های کنترل و پیشرفت پروژه ها
• تهیه فرم ها و گردش کارها در تعریف، برنامه ریزی، کنترل و تدوین دانش فنی پروژه های تحقیقاتی
• انتقال نظام روال های تیم سازی بر اساس روش های موجود
• تدوین دستورالعمل ها و ملاحظات برون سپاری پروژه ها (تعریف و واگذاری پروژه ها به پیمانکاران و نظارت و ارزیابی عملکرد)
• تهیه و ارائه ملاحظات اجرایی در انتقال دانش فنی به سازمان (خرید فناوری)

ه – طراحی نظام تعامل واحدهای تحقیق و توسعه و بازاریابی:

• طراحی آیین نامه ارتباط با مشتریان و بازار محصولات (با هدف اخذ بازخورد) (CRM)
• پیشنهاد روال های ارتباطی میان واحدهای بازاریابی و تحقیق و توسعه(R&D) از طریق تشکیل کمیته مشترک

و – تبیین ملاحظات مدیریتی تحقیق و توسعه در سازمان:

• تهیه آیین نامه ثبت و تدوین مستندات و دانش فنی (با هدف مدیریت دانش در سازمان)

منابع و مراجع:

1. احمدپور، م.، “موانع ساختاری در بهره وری تحقیقات”، تدبیر، 1376
2. اقتداری، ع.، “سازمان مدیریت”، چاپ بیست و چهارم، انتشارات مولوی، 1370
3. الوانی، م.، “مدیریت عمومی”، چاپ هفتم، نشر نی، 1373
4. جلیل زاده، م.، “تنگناها و موانع موجود در خوزة مدیریت اجرایی صنایع نساجی”، ماهنامه صنعت نساجی، 1378
5. جلیل زاده، م.، “نقش تحقیقات در توسعه صنعتی (تحقیق و توسعه صنایع گیلان-رشت)”، رسالة کارشناسی ارشد، 1373
6. سیف، ا.، “نگاهی به تحقیق و توسعه در ژاپن”، تدبیر، 1376
7. شبلی، خ.، “مدیریت تحقیق و توسعه”، سازمان مدیریت صنعتی، 1375
8. عدل طباطبایی، ع.، “شیوة رهبری و هدایت سازمان های تحقیقاتی دولتی”، تدبیر، 1374
9. قاسم زاده، م.، “تحقیق و توسعه در واحدهای صنعتی-تولیدی”، ماهنامه تدبیر، 1377
10. کارگر راضی، م.، “ارزیابی فعالیت و کارآیی واحدهای RRD در صنایع ایران”، مجموعه مقالات چهارمین کنگره سراسری همکاری های دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعة علمی، 1377
11. مینتزبرگ، ه.، “سازماندهی: پنج الگوی کارساز”، ترجمه دکتر ابوالحسن فقیهی، مرکز آموزش دولتی، 1371
12. نژاد حاجی علی ایرانی، ف.، “خلاقیت و نوآوری ضرورتی شناخته شده در سازمان های امروزی”، تدبیر، 1376