کلیاتی پیرامون فرش ماشینی

باتوجه‌ به طولانی بودن سابقه تولید فرش در ایران، روش های تولید فرش سیری از تغییرات را طی کرده است. در ابتدا فرش‌ها از الیاف پشم تولید می‌گردیدند اما به تدریج با توسعه ریسندگی در الیاف مصنوعی،‌ فرش‌هایی با الیاف اکریلیک، پلی‌استر و… نیز تولید گردید. در مقاله کلیاتی پیرامون فرش ماشینی از سری مقالات نفیس نخ همراه ما باشید. تهیه و تنظیم: دکتر نادیا رحیمی تنها

انواع نخ در فرش ماشینی

در بررسی ساختار فرش ماشینی سه نوع نخ مختلف تعریف می‌شود که شامل نخ پرز یا خاب، نخ تار و نخ پود است. نخ خاب، به نخ هایی گفته می‌شود که سطح فرش از آن تشکیل شده و به‌ وسیله نخ پود، در جای خود ثابت نگه‌داشته می‌شود. نخ خاب سطح کلی فرش را تشکیل می دهد و در شکل مطلوب باید در برابر پاخوردگی و ساییدگی مقاومت نشان دهد. بیشترین توجه در هنگام خرید فرش، به جنس نخ خاب است؛ بدلیل اینکه بیشترین اصطکاک را در زمان استفاده دارد، در صورت استفاده از نخ های فاقد کیفیت، به سرعت دچار ساییدگی و کوبیدگی می‌گردد. نخ های مورد استفاده در تولید فرش ماشینی دارای محدوده نمرات متنوعی هستند که برحسب مدل و نوع فرش متفاوت است.

علاوه بر نمره نخ‌ها، جنس نخ ها نیز می‌تواند دارای تنوع باشد و هر یک ویژگی خاصی را به محصول نهایی اضافه می نماید. از جمله جنس نخ های مورد استفاده در تولید فرش‌های ماشینی می‌‌توان به اکریلیک، پلی پروپیلن و نیز پلی استر اشاره نمود. در این میان اکریلیک بیشترین مقاومت در برابر کوبیدگی را داراست در حالی که استفاده از نخ های پلی استر و پلی پروپیلن منجر به تولید فرش هایی با قابلیت انجام عملیات چاپ و نیز وزن کمتر در محصول نهایی می گردد.

برای مطالعه بیشتر کلیک نمایید: انواع نخ فانتزی و کاربرد آن

به نخ‌هایی که در طول فرش قرار دارند و باعث استقامت و استحکام فرش می‌گردد، نخ تار یا نخ چله گفته می‌شود. جنس نخ تار معمولاً ترکیبی از پلی‌استر و پنبه است. به نخی که در عرض فرش بکار می‌رود و وظیفه ثابت و مستحکم نگه‌داشتن نخ خاب را دارد، نخ پود می‌گویند. به طور معمول از نخ‌های پنبه، کنف و پلی‌پروپیلن به‌عنوان نخ پود استفاده می‌گردد. وضعیت قرار گیری نخ خاب، نخ پود و نخ تار نسبت به یکدیگر در تصویر نشان داده شده است.

وضعیت قرار گیری نخ خاب، نخ پود و نخ تار نسبت به یکدیگر

مفهوم تراکم و شانه در فرش

تعداد گره در یک متر عرض فرش را شانه فرش گویند. به عبارت دیگر تعداد نخ های تار در یک متر از عرض فرش را شانه می گویند. به‌عنوان‌ مثال فرش 700 شانه یعنی در هر متر عرض فرش معادل 700 گره بافته شده است. شانه‌های رایج برای فرش ماشینی در بازار عبارتند از 700 شانه، 1000 شانه، فرش 1500 شانه ماشینی و… . به تعداد گره در یک متر طول فرش را تراکم فرش می گویند. به عبارت دیگر تعداد نخ های پود در یک متر از طول فرش را تراکم فرش می نامند. به عنوان مثال فرش با تراکم 2550 یعنی در یک متر طول فرش معادل 2550 گره بافته شده است. تراکم‌های رایج در بازار عبارتند از: 2550، 3000، 3600 و 4500 گره.

بیشتر بدانید: انواع نخ و طبقه بندی آن

هر فرش در مراحل تولید خود سه مرحله را طی می کند: ریسندگی، بافندگی و تکمیل فرش. برای تولید فرش ماشینی، پس ورود الیاف به کارخانه، در اولین مرحله الیاف خام به رنگ‌های مورد نیاز برای تولید فرش، رنگرزی شده و به واحد ریسندگی تحویل داده می‌شوند. (در این مرحله ممکن است نخ ها در رنگ های مورد نیاز تولید شده باشند.) در این مرحله الیاف به نخ های آماده سازی شده به واحد بافندگی منتقل می‌شوند. پس از بافت فرش عملیات تکمیلی جهت بهبود محصول نهایی صورت می پذیرد.

ریسندگی

در این واحد نخ لازم برای بافت فرش تهیه می‌شود. فرش ماشینی از سه دسته نخ به نام‌های نخ تار، نخ پود و نخ خاب تولید می‌شود. نخ تار از جنس پنبه یا پلی استر است که حدود 6 درصد مواد اولیه یک فرش را تشکیل می‌دهد. نخ پود از جنس جوت است که حدود 12 درصد از فرش را تشکیل می‌دهد و نخ خاب از جنس آکریلیک یا پلی استر است که حدود 82 درصد از حجم فرش را تشکیل می‌دهد.

بافندگی

فرش ماشینی توسط ماشین آلات مختلفی بافته می‌شود که می‌توان به دو شرکت معروف وندویل (بلژیک) و یا شونهر (آلمان) به عنوان تولید کننده این ماشین آلات اشاره نمود. در تولید فرش ماشینی از دو دهنه کار استفاده می‌شود که در اصطلاح ” فرش رو و زیر بافت “و یا  (face to face)گفته می‌شود، دو فرش دارای خاب مشترک هستند و به صورت موازی بافته می شوند که توسط تیغه برش که همراه بافت در حال حرکت است برش داده شده و از هم جدا می‌گردد. این سیستم در واقع فرآیند کلی فرش‌بافی را نشان می دهد ولی ماشین‌های مختلفی که شرکت‌های ماشین آلات فرش بافی تولید کرده‌اند امکانات مختلفی را در بافت فرش در دسترس تولیدکنندگان قرار می‌دهد. این شرکت‌ها می‌توانند ماشین آلاتی را برای تولید فرش‌هایی با خاب بریده (کات پایل) یا خاب حلقوی (لوپ پایل) و یا با سه سیستم پودگذاری (راپیر) تولید کنند. هر یک از این امکانات در مدل‌های مختلف طراحی شده است.

تکمیل فرش

پس از بافت، فرش‌ها به سالن تکمیل فرش ماشینی منتقل و در آنجا به ترتیب، مراحل زیر را پشت سر می گذارند:

• تیغه
• آهار زنی پشت فرش
• شیرینگ(پرداخت سطح فرش)
• برش طولی و عرضی فرش
• لبه دوزی ، زیگزاگ و ریشه زنی
• کنترل کیفیت
• رول و بسته بندی

فرش ماشینی پس از خروج از ماشین بافندگی، ایرادات کوچکی دارد که نیاز به رفوگری خواهد داشت، همچنین برای افزایش براقیت و نمای فرش و نیز ارتقای دوام آن، باید مراحل آهار زنی و تکمیل را نیز پشت سر بگذارد. فرش‌ها در ابتدا به یکدیگر دوخته می‌شوند و در مرحله بعدی، گردوغبار و پرزهای حاصل از مرحله بافت زدوده می‌شوند.

در مرحله بعدی از مراحل تولید فرش ماشینی که بسیار مهم است سطح خاب فرش با تیغه‌هایی مخصوص پرداخته می‌شود و سطح خاب آن یکنواخت شده و براقیت پیدا می‌کند. این مرحله که شیرینگ نام دارد در کیفیت نهایی فرش بسیار تاثیرگذار خواهد بود. در مرحله بعدی، نوبت به آهار زنی می‌رسد. در این مرحله، پشت سطح فرش توسط رزین ها و چسب های مخصوص آغشته می‌شود تا گره‌های خاب بافته‌شده در جای خود مستحکم شود. در آخرین مرحلۀ تکمیل فرش ماشینی نیز عمل برش‌های طولی و عرضی فرش و همچنین لبه دوزی و ریشه زنی انجام می‌شود. در نهایت نیز عملیات بسته بندی محصول را آماده ارائه می نماید.

نمونه یک فرش ماشینی

پارامترهای فنی موثر بر کیفیت فرش ماشینی

غیر از عوامل کلی نظیر مدل ماشین بافندگی، تکنولوژی بافت، نوع نخ‌های مصرفی برای تار و پود، تراکم تاری و پودی و تنظیمات عمومی ماشین ها، سه عامل فنی مهم دیگر نیز وجود دارد که می‌تواند کیفیت نهایی فرش ماشینی را تحت تاثیر قرار دهد:

• یکنواختی مشخصات فیزیکی نخ خاب: کیفیت و یکنواختی ویژگی های فیزیکی نخ خاب مصرفی بسیار مهم است. نایکنواختی در خواص فیزیکی نخ خاب ( از قبیل درصد ازدیاد طول، درصد جمع‌شدگی و یا تجعد آن) می‌تواند باعث ایجاد رگه‌های طولی در سطح فرش شود.
• کیفیت تیغه برش: تیغه برش فرش نیز از عواملی است که می‌تواند کیفیت نهایی را تحت تاثیر قرار دهد. این تیغه‌ها باید کیفیت بسیار خوبی داشته باشند و به موقع تعویض شوند، در غیر اینصورت باعث بروز مشکل خاب سوختگی خواهد شد.
• مرحله شیرینگ: یکنواخت کردن سطح خاب فرش که اصطلاحا شیرینگ نامیده می‌شود، در کیفیت نهایی فرش تاثیر بسزایی دارد. کیفیت انجام این عملیات می تواند اثر مستقیم بر کیفیت محصول نهایی داشته باشد.

جمع بندی

فرش ماشینی به عنوان یکی از کالاهای موثر و حائز اهمیت در حوزه نساجی است که تولید آن در صنعت نساجی نیز جایگاه ویژه ای دارد. علاوه بر این تولید فرش از جنبه های هنری و طراحی نیز بسیار مورد توجه است. این در حالی است که تولید فرش از جنبه تاریخی نیز در این جغرافیا بسیار مهم انگاشته شده است. از این رو با توجه به اهمیت صنعتی، تجاری، هنری و تاریخی، تکمیل اطلاعات درخصوص انواع روش ها و مواد اولیه تولید فرش از جمله اقدامات اساسی جهت کار در حوزه مذکور است.