آشنایی با تکنیک های مختلف بافت پارچه

منسوج به هر ساختار دو بعدی یا سه بعدی که از به هم پیوستن الیاف تشکیل شده باشد اطلاق می‌گردد. در اصطلاح متداول به جای واژه منسوج می‌توان از واژه پارچه استفاده کرد. با پیشرفت فناوری، روش های ارتباط دادن الیاف و تبدیل آن به پارچه بسیار تنوع یافته است. در این مقاله از نفیس نخ، ابتدا روش های تبدیل الیاف به پارچه یادآوری گردیده است، سپس روش بافت تاری پودی به صورت خلاصه تشریح شده است.

تقسیم بندی سیستم های تولید پارچه

در شکل زیر تقسیم بندی روش های تولید منسوجات همراه با ساختار منسوج نشان داده شده است:

تقسیم بندی روش های تولید منسوجات همراه با ساختار منسوج

تکنیک ها و اصول تولید منسوجات بافته شده با روش تاری – پودی

• در بافندگی تاری- پودی اغلب دو دسته نخ شامل نخ های تار در طول پارچه و نخ های پود در عرض پارچه در هم تنیده می شوند تا ساختار پارچه شکل گیرد که بافندگی تاری- پودی گفته می شود. تجهیزات یا دستگاه های بافندگی، در دو شکل بافندگی الف: دستی یا سنتی مثلا گلیم بافتی و ب: بافندگی مدرن وجود دارند. اصول اولیه در ایجاد درهم تنیدگی تار و پود یکسان بوده و تفاوت سیستم های مختلف مربوط به سرعت، دقت و ظرافت، کیفیت بافت و محصول می باشد. سیستم کلی بافت تاری در شکل زیر نشان داده شده است:

سیستم کلی بافت تاری

• برای بافت پارچه باید نخ های پود با روش خاصی از لابلای نخ های تار که از یک غلتک مخصوص با نظم به محل بافت کشیده شده اند، عبور کند و با آنها در هم تنیده شود. یک سیکل بافندگی شامل: تشکیل دهنه یعنی بازشدن نخ های تار از هم به سمت بالا و پایین، پودگذاری یعنی عبور نخ پود از لابلای نخ های تار که تشکیل دهنه داده اند، عملیات کوبیدن نخ پود به نخ های تار و پود قبلی با دفتین زنی، و بازشدن و جلو آمدن مجدد نخ تار برای پود بعدی همزمان با پیچیده شدن پارچه به اندازه یک پود روی غلتک پارچه است. ایجاد طرح بافت به معنی روش درهم تنیدن نخ های تار و پود و به عبارتی روشی که نخ پود در لابلای نخ تار قرارمی گیرد، گفته می شود.

برای اطلاع از انواع بافت در پارچه کلیک کنید

سیستم های مختلف تشکیل دهنده

سیستم های مختلفی برای کنترل نخ تار و باز کردن دهنه برای پودگذاری وجود دارد که سبب تنوع در بافت و طرح های بافت مختلف می‌شود. هرچه سیستم‌های تشکیل دهنه پیچیده تر باشد طرح های بافت پیچیده تری را می‌توان روی پارچه پیاده نمود. در شکل زیر شماتیک تشکیل دهنه و پودگذاری نشان داده شده است.

شماتیک تشکیل دهنه و پودگذاری

• سیستم تشکیل دهنه بادامکی: در این سیستم برای تقسیم نخ های تار به دو دسته و جداکردن آنها از هم به منظور عبور نخ پود از لابلای آنها، ابتدا باید نخ های تار را طبق نقشه قبلی از داخل میله های متصل به وردها عبور داد. سپس برای تشکیل دهنه وردها به سمت بالا یا پایین حرکت کنند تا آن دسته از نخ هایی که به آن ورد متصل است، بالا یا پایین برود. حرکت وردها سبب تشکیل دهنه میشود. حرکت وردها توسط میله ی مخصوصی که  برامدگی هایی شبیه بادام روی آن است انجام میشود. با این سیستم میتوان حدود از 2 تا 8 ورد را بالا و پایین برد. بیش از آن محدودیت دارد. به این ترتیب تنها 2 تا 8 دسته نخ تار مختلف میتوان در طراحی بافت استفاده کرد و طرح های بافت خیلی ساده ای ایجاد کرد. این سیستم امروزه قدیمی شده و به صورت محدود در بافت پارچه های خیلی ساده کاربرد دارد و سرعت تولید پائینی نیز دارد.
• سیستم تشکیل دهنه دابی: در این سیستم تشکیل دهنه باز هم به وسیله وردهایی که نخ های تار را کنترل می‌کنند انجام می‌شود، اما حرکت وردها به وسیله روش خاصی مثلا کارت های پانچ شده و یا سیستم الکترونیکی فرمان انجام می‌گیرند. به این ترتیب می‌توان تعداد وردهای بیشتری برای کنترل نخ تار استفاده کرد و طرح های بافت با پیچیدگی بیشتر را روی پارچه پیاده کرد. سیستم دابی امروزه برای تولید انواع پارچه های پوشاک و لباس مردانه و زنانه و پارچه های دارای بافت های نسبتا ساده متداول است.
• سیستم تشکیل دهنه ژاکارد: دراین سیستم که یکی از پیچیده ترین سیستم های کنترل نخ تار برای تشکیل دهنه و ایجاد طرح روی پارچه است، که هریک از نخ های تار به صورت جداگانه توسط یک سیستم مجزا به نام ژاکارد که در بالای دستگاه بافندگی نصب می‌گردد کنترل شده و برای تشکیل دهنه به سمت بالا یا پایین حرکت می‌کنند. هر نخ تار از داخل یک میل میلک عبور می کند و هر میل میلک از پایین به وزنه و یا فنر متصل است. میل میلک از بالا توسط ریسمان واسطه به طول تقریبی ۱۷ سانتیمتر به ریسمان اصلی به طول تقریباً ۲۵۰ سانتیمتر متصل می شود. به این ترتیب امکان کنترل هر نخ تار به صورت جداگانه، امکان تولید بافت های بسیار پیچیده و طرح های مختلف را روی پارچه امکان پذیر می‌سازد. از این سیستم برای تولید انواع پارچه های ترمه، رومبلی، رومیزی، پرده، و البسه و پوشاک مردانه و زنانه به صورت طرح دار تک رنگ یا تمام رنگی استفاده می گردد. نمای ساده ای از سیستم ژاکارد اولیه که با کارت نقشه حرکت نخ های تار کنترل می‌شود نشان داده شده است. امروزه به جای کارت نقشه از سیستم های طراحی الکترونیکی روی ژاکارد بهره گرفته می شود.

سیستم ژاکارد اولیه

• همچنین در شکل زیر نمونه پارچه های بافته شده با سیستم بادامکی، دابی، و ژاکارد نشان داده شده است.

نمونه پارچه های بافته شده با سیستم بادامکی، دابی، و ژاکارد

• انواع سیستم های پود گذاری تاری-پودی به فرآیند عبور نخ پود از لابلای نخ های تار پود گذاری گفته می شود که یکی از مهمترین فرآیندهای تولید پارچه های تاری- پودی است.
• روش های مختلفی برای عبور دادن نخ پود از لابه لای تار وجود دارد.
• سیستم پودگذاری ماکویی:  در سیستم های قدیمی نخ پود ابتدا روی ماسوره کوچکی پیچیده می‌شد و این ماسوره با قرارگرفتن در یک حمل کننده مخصوص بنام ماکو از بین نخ های تار عبور و بافت انجام می‌شد.
• سیستم پود گذاری پروژکتایل: در این سیستم به جای ماسوره و ماکو، از یک گیره مخصوص کوچک بنام پروژکتایل برای گرفتن و انتقال نخ به صورت پرتابی استفاده می‌گردد. این سیستم مشابه همان سیستم ماکویی است که بسیار کوچکتر شده و ماسوره نیز در آن حذف گردیده است. به این ترتیب با حذف یک مرحله و کوچک شدن وسیله پرتابی هم در زمان و هزینه و انرژی صرفه جویی شده و صدا و خطرات در رفتن ماکو کاهش یافته است.
• سیستم پود گذاری واتر جت: در این سیستم از ماسوره یا ماکو خبری نیست و جت آب با فشار و سرعت نخ پود را از یک سمت پارچه و از لابلای نخ های تار به سمت دیگر پرتاب می‌کند. این سیستم سرعت بسیار بالایی دارد و برای بافت منسوجات پلاستیکی از قبیل گونی بسیار مناسب می باشد.

سیستم پود گذاری ایر جت

• سیستم پود گذاری ایر جت: در این سیستم انتقال نخ پود از لابلای نخ های تار با استفاده از جت هوا و به صورت پرتابی انجام می شود. اساس آن مشابه سیستم واتر جت بوده اما به جای آب فقط جت هوا فرآیند را انجام می‌دهد.
• سیستم پود گذاری راپیر: راپیر شامل یک یا دو تسمه ی انعطاف پذیر فلزی است که سر نخ پود را از یک طرف گرته و با عبور از لابلای نخ های تار آن را به طرف دیگر برده و فرآیند پود گذاری انجام می شود. این سیستم همچنان یکی از متداول ترین سیستم های پود گذاری برای بافت تاری – پودی می باشد. در شکل زیر شماتیکی از سیستم پودگذاری راپیر و جت هوا نشان داده شده است.

سیستم پود گذاری راپیر

در ماشین های بافندگی علاوه بر سیستم های یاد شده اجزای مختلف دیگر جهت هدایت و کنترل نخ های تار و پود و فرآیند بافت وجود دارند که متناسب با نوع دستگاه و هدف مورد نظر، پارچه های بسیار متنوعی را می‌توان به کمک آنها تولید نمود.

مراجع:

• Lord, P. R., & Mohamed, M. H. (1982). An historical introduction to weaving. Weaving, (Elsevier, 1982), 1-16.
• Gokerneshan, N. (2023). Weaving preparation technology. Abhishek Publications.
• Seyam, A. M. (2000). 3. Advances in Weaving and Weaving Preparation. Textile Progress, 30(1-2), 22-40.
• HAZELTINE, B. (1992). WEAVING TECHNOLOGY AND HUMAN AFFAIRS. Proceedings of the Annual Technology Literacy, 3.
• بافندگی، میررضا طاهری اطاقسرا، محمدجواد نعمتی شمس آباد، سعید شکرالهی، علیرضا رضازاده، محسن زمانی،
  مهدی فقیهی حبیب آباد، شرکت چاپ و نشر کتابهاي درسي ایران، چاپ پنجم 1401